Het werk van H.P. Blavatsky (hierna HPB) kan gezien worden zien als een relatief moderne uiting van de esoterische filosofie. In dit artikel gaan we proberen om overlappende aspecten van esoterische filosofie en analytisch idealisme aan te wijzen.
Bernardo Kastrup’s (hierna BK) schrijft in zijn boek Brief Peeks Beyond over eenzelfde missie als die van HPB in haar tijd. Bk zegt het op blz 148, meer specifiek op onze tijd gericht zo:
"Wanneer de economisch succesvolle en intellectueel invloedrijke elite - een kleine minderheid van de populatie - niet langer in staat is dat succes en die invloed te ontlenen aan het materialisme, zal het paradigma gaan veranderen. Ik durf te onderkennen dat dit aan het gebeuren is."
BK is niet de enige speler in dit gebeuren, er zijn verschillende andere initiatieven zoals; ‘Manifesto for a post-materialist science’, 1) en het er mee verwante, The Galileo Commission,2) BK wordt gesteund door een in Nederland gevestigde stichting Essentia Foundations, 3) Zie voor de laatste ontwikkelingen in de strijd tegen het materialistische narratief dit dubbelinterview met Donald Hoffman en Bernardo Kastrup.4) Honderden wetenschappers blijken het helemaal gehad te hebben met het materialistische paradigma. Wat echter BK aantrekkelijk maakt is dat hij een werkelijk alternatieve hypothese voorstelt die grote overlap vertoond met de grondbeginselen van de esoterische filosofie. De aloude perenniale filosofie duikt nu opnieuw op in een westers wetenschappelijk onderbouwde vorm. 5)
Analytisch Idealisme
H.P. Blavatsky (HPB) schreef in 1888 in haar GL blz. 49:
“De wetenschap stelt zich tevreden met het opsporen of postuleren van tekenen van universeel leven maar is nog niet moedig genoeg geweest om zelfs maar te fluisteren "Anima Mundi ! "
Analytisch idealisme verkeert momenteel in eenzelfde positie tegenover de materialistische wetenschap als de theosofie in HPB’s tijd. Het kritiseert het materialisme en komt tegelijk met een alternatief. En wat voor een, anima mundi wordt niet alleen gefluisterd nee het wordt als hypothese gesteld om de problemen van de materialistische zienswijze op te lossen. BK gebruikt voor zijn hypothese verschillende termen waaronder anima mundi, noumenon, eusia, universeel bewustzijn, substantia en soms mentaal. Als bestudeerder van de esoterische filosofie trek je dan soms wel je wenkbrauwen op, wij zijn meer gespecificeerde verdeling van, en informatie over dimensies gewend. Zijn missie is echter om het universeel bewustzijn of het mentale veld als primair beginsel in het huidige wetenschappelijke denken over de werkelijkheid binnen te brengen. In die wetenschappelijke wereld aankomen met de verdelingen en schema’s die de verschillende esoterische bewegingen gebruiken is waarschijnlijk geen goede strategie.
Bewustzijn volgens Esoterische Filosofie en Analytisch Idealisme
Laten we met onze vergelijking beginnen met de belangrijkste grondstelling. AI zowel als de esoterische filosofie stellen bewustzijn als primordiaal beginsel van de realiteit voorop. De aard van de werkelijkheid is mentaal, is bewustzijn. Dit is de aard van de werkelijkheid, het is in en uit zichzelf bestaand. Het is ‘zijn’, de zijnsgrond van al het bestaande. AI spreekt over ‘zijn’ (being of noumenon) als de werkelijkheid, hoewel voor onze beperkte conditionering onwaarneembaar. Het spreekt over bestaan (existence of phenomenon) van dingen, begrensdheden die verschijnen en verdwijnen als ‘relatief werkelijk’. Wel waarneembaar middels onze evenzeer relatief werkelijke zintuigen en verstandelijke vermogens. Het gaat eigenlijk allemaal over de onwerkelijkheid van het waarneembare en de onwaarneembaarheid van het werkelijke. Wat wij als materiële vormen ervaren zijn representaties van mentaties in bewustzijn zegt BK. Mentaties kunnen we zien als bewegingen, gebeurtenissen, ontwikkelingen in en van bewustzijn. Met andere woorden, bewustzijn representeert zich, of phenomenaliseert zich. Het verschijnt als vorm en materie, als onszelf en als alles om ons heen. Het ‘zijn’, het kosmische universele noumenon, door hem vaak Mind At Large genoemd is bewustzijn en is onbegrensd. Het is eeuwig in die zin dat het buiten de tijd staat. De overeenkomst met Parabrahm van HPB is hoewel niet volledig toch erg groot. Alle verschijnselen bestaan uit bewustzijn; universums, van macroscosmisch groot tot microscosmisch klein, zonnestelsels, de aarde en alles wat er op beweegt en niet beweegt, planten, dieren, mensen, het zichtbare en onzichtbare, allemaal verschijnende en verdwijnende vormen in en van bewustzijn. Ze zijn allemaal verschijnselen en zijn secundair, een gevolg van het ene. Het is bewustzijn of geest dat vorm of materie tot gevolg heeft, niet andersom zoals het materialisme dat ziet.
In esoterisch geïnspireerde taal gezegd, geest (bewustzijn) wordt waargenomen als dat wat wij stof noemen. De esoterische of mystieke leer zegt immers dat stof een bepaalde graad van geest is, het houdt een leer in van meervoudige stoffelijkheid, het zogenaamde hylisch pluralisme, meervoudige stoffelijkheid. Je zou dan kunnen zeggen dat wanneer je in de spiegel kijkt, dat je dan geest ziet. In feite: je ziet de stoffelijke verschijning van jou. In de taal van AI de materiële representatie van jezelf, zijnde een beweging of aspect van een groter bewustzijn. B.K. zegt het zo; de materiële vormen zijn de manieren waarop wij de werkelijkheid van bewustzijn waarnemen. Wat wij stof noemen is een manier van waarneming van geest, of van bewustzijn.
In interviews beaamt BK regelmatig dat hij eigenlijk niets nieuws verteld, alles is te vinden in de oude wijsheid in andere bewoordingen en andere culturele inkledingen. Dit geldt ook voor de aard van zijn bewustzijns-hypothese, getuige het gebruik van termen als noumenon en anima mundi. Ook HPB gebruikt de term noumenon en noemt het de ware aard van de dingen, buiten bereik van zintuiglijke waarneming maar desalniettemin kenbaar door ervaring middels noumenale aspecten van de mens.
De dashboard metafoor
In de visie van het Indiasche geschrift, de Anu Gita heeft de mens zeven zintuigen. Te weten, onze vijf bekende zintuigen en het verstand als zesde. Het zevende moesten we zien als het transcendente bewustzijn of geest. In Plato’s metafoor van de grot kunnen we de beperktheid van onze zintuigen met het zesde samenvattende en coördinerende verstand evenzo herkennen. Het zevende kan daar gezien worden als het licht van de werkelijkheid dat zichtbaar wordt nadat de mens zich omkeert. Die omkering is van groot belang volgens beide visies.
De situatie van de mens wordt door BK behandeld met zijn dashboard metafoor. Het is een hedendaagse versie van hetzelfde onderwerp. Een piloot in de cockpit van zijn vliegtuig in zwaar weer is genoodzaakt te vliegen op de informatie die het dashboard hem biedt. Daarmee kan hij de storm overleven en veilig landen. Dit staat symbool voor de situatie van de mens. Er is geen helder raam waardoor de piloot de werkelijkheid buiten kan zien, hij ziet alleen de wijzerplaten, de apparatuur. Symbool voor onze zintuigen en wat ze ons aanreiken. We completeren de metafoor door aan te nemen dat de piloot geboren is in de cockpit en van de echte werkelijkheid niets weet. Eigenlijk een automatische piloot zou je kunnen zeggen. Dit ‘ik’ deze piloot, wijzelf zoals we ons zelf kennen, is door en voor de wil tot bestaan en overleven in het aardse bestaan ontwikkelt en geëvolueerd. Het is zegt BK, geconditioneerd om te overleven en niet om de ware aard van ons zijn te kennen. Het zesde is de piloot, ons samenvattende en coördinerende verstand. Het zevende moeten we zien als bewustzijn of geest, het werkelijke waar we niet over kunnen denken met ons door en op overleving geconditioneerde verstand.
Dit ik als ‘piloot’ is als het ware de dienaar maar misschien misschien ook wel de slaaf van de zinnen in deze krachtige conditionering tot fysieke overleving. In ‘De Stem van de Stilte’ beschrijft HPB dit als ‘de koning (radja) der zinnen’. Het wordt tevens benoemd als ‘de voortbrenger van gedachten die begoocheling wekt’. ‘Het denken is de machtige verdelger van het werkelijke’ lezen we dan. Vervolgens wordt aanbevolen om die verdelger te verdelgen. Laten we deze oproep de piloot te doden op zijn beurt ook als een metafoor zien. Duidelijk is dat we met deze piloot en zijn instrumentarium volgens de Anu Gita, volgens HPB en ook volgens BK niet tot werkelijkheid komen.
Onderscheidingen in bewustzijn
We kunnen bij BK tenminste drie manieren van het gebruik van deze term onderkennen. Er is Mind At Large (MAL), daarbinnen onderscheidt hij fenomenaal bewustzijn en meta bewustzijn. Bewustzijn of geest is de ene werkelijkheid, alle verschijnselen, alle dingen bestaan uit bewustzijn dus is het consequent alles fenomenaal bewust te noemen. Hij maakt geen specifiekere verdeling in verschillende rijken van mineralen, plantleven, dierlijk leven en menselijk leven zoals in de esoterische leer. Dat alles kunnen we volgens zijn lijn van denken, fenomenaal bewustzijn noemen. Behalve natuurlijk dat wat HPB de oorzaakloze oorzaak noemt. BK heb ik daarover of over een equivalent daarvan niet gehoord hoewel hij sterk neigt naar een Vedantijns non-dualistische visie op dit punt. Waarschijnlijk is dit persoonlijk en houdt hij dat nog gedeeltelijk gescheiden van zijn werk. MAL kunnen we zien als anima mundi wat bij hem soms de inhoud heeft van de gehele schepping en soms het gezamenlijke bewustzijn van de mensheid, één overziel voor allen. Het universele bewustzijn lijkt de ene keer meer te omvatten dan de andere keer, afhankelijk van het behandelde onderwerp.
Hier kunnen we zien hoe HPB veel specifieker te werk gaat. Ze gebruikt het woord overziel en vertaald dat met Anima Mundi. Het is de ene overziel voor de gehele mensheid en de aarde. In deze universele overziel ligt voor haar de fundamentele identiteit van alle zielen. Echter deze overziel is zelf een aspect van de ‘onbekende wortel’, de universele geest. In de taal van AI zouden we kunnen zeggen dat zelfs deze Anima Mundi al een mentatie is in en van de universele geest. HPB benadrukt daarbij dat er natuurlijk slechts één substantie is, in de betekenis die Spinoza er aan hechtte. Naar mijn begrip zou BK het hier helemaal mee eens zijn en wijst dan evenals zij ook op Spinoza.
Meta bewustzijn of meta-cognitie is een verschijnsel dat optreedt in de evolutie van de mens en is een belangrijke onderkenning in AI. De mens is zich bewust van zijn afgescheidenheid hetgeen de oorzaak is van zowel zijn lijden als van zijn bewustwording en evolutie. Meta cognitie houdt in dat de mens niet alleen zich ergens van bewust kan zijn maar ook dat hij zich van bewustzijn bewust kan zijn. In de esoterische psychologie van HPB herkennen we dit als de incarnatie van manas (man, mens) in de zich evoluerende jonge mensheid. Manas werd in haar tijd in het Engels vertaald met mind en dat op zijn beurt in het Nederlands met denkvermogen.
Individualisering bij HPB en dissociatie bij BK
Alles wat wij als werkelijkheid ervaren bestaat in en uit bewustzijn. Jij als lichaam met hersenen bent ‘in’ bewustzijn. Bewustzijn wordt niet gezien als product van ons lichaam en brein. Dit laatste is het buitenkantbeeld van een proces van lokalisering in de stroom van bewustzijn, zoals een draaikolk het beeld is van een proces van lokalisatie in een rivier. Lokalisatie leidt tot de illusoire beleving van afgescheidenheid en persoonlijke identiteit. Afgescheiden individualiteit en begrensdheid kan gesymboliseerd worden als een dissociatieve identiteitsstoornis binnen de overziel. Dissociatie bij Kastrup is als individualisering bij Blavatsky. Dissociatie is dat wij ons als afgescheiden lokalisaties ervaren terwijl wij in werkelijkheid één overziel zijn. Gesymboliseerd als gelokaliseerde draaikolken in een stroom van water.
De waarnemer
De aard van de werkelijkheid noemt BK soms mentaal. De termen mentaal en bewustzijn gebruikt hij onderling uitwisselbaar en hij kan van daaruit handig het woord mentatie gebruiken. In het veld van bewustzijn, in het mentale veld vinden mentaties plaats, bewegingen, stromingen; ontwikkelingen zouden we vanuit ons perspectief kunnen zeggen, of tijdgeest, of archetypen. Op ons persoonlijke vlak kennen we mentaties als gedachten en gevoelens. We mogen aannemen dat ook de evolutie van het bewustzijn als geheel daaronder verstaan mag worden. Namelijk hij behandelt bewustzijn als een ervarend en waarnemend beginsel. In zijn cursus noemt hij het ‘the experiencer’ het ervarende maar ook vaak ‘the perceiver’, het waarnemende. Ik heb dit in het Nederlands vertaald middels het onzijdige ‘het’. In het engels klinkt het met ‘the’ als een entiteit, hetgeen hij waarschijnlijk niet zal bedoelen, immers het is onbegrensd. We concluderen ondertussen dat het bewustzijn ‘leert’, anima mundi, de ziel van de mensheid evolueert doordat het leert, waarneemt en ervaart - via ons.
Dit roept vragen op. We leren in de wijsheidsgeschriften over de oneindige alwetendheid, liefde, wijsheid, harmonie en perfectie van het ene. We bidden, mediteren, roepen het aan om hulp en inspiratie enz. Is dat dan hetzelfde als dat bewustzijn dat leert en evolueert? Zijn er misschien twee stromingen in dat ene bewustzijn? Zou BK dat als verschillende mentaties benoemen? Ik ben dat niet tegengekomen. In de esoterische filosofie komen we dat wel tegen, al valt daarover nog veel te studeren, contempleren en mediteren, in principe is er involutie en evolutie. Hoe zit dat, wat heeft het perfecte alwijze, vol-ledige nou eigenlijk nog te leren? Een vraag die m.i. te weinig gesteld wordt in spirituele kringen en misschien te gemakkelijk wordt afgedaan met; zo kom je wel erg in je hoofd te zitten als je je dat gaat afvragen, en ligt het sowieso niet op het vlak van het illusoire? Een houding waar je te gemakkelijk toe verleid wordt in de samenstelling van leringen en scholen in de huidige spirituele bewegingen.
Dit is een eerste korte en globale vergelijking van grondbeginselen in beide denkwijzen. In de basis lijkt er heel weinig verschil te zijn, wel in de invulling. Dat zou kunnen komen doordat de esoterische filosofie is opgesteld uit bevindingen door introspectie. Door wat we bijvoorbeeld helderziendheid zouden noemen. Ingewijden en mystici nemen waar en ervaren met hun daartoe ontwikkelde vermogens. Neem bijvoorbeeld de stanza’s van dzyan (de verzen van Ch’an) waaromheen het boek De Geheime Leer geschreven is. Deze zieners lijken hun ervaringen te verslaan vanuit een innerlijke dimensie. In symbolische beschrijvingen wordt dan verwezen naar bewustzijnsinhouden of ‘mentaties’, die wij van buitenaf en op het ‘hierbuiten’ gerichte en geëvolueerde verstand niet kunnen begrijpen. Er is een ontwikkeling van intuïtief lezen en leren nodig. Oftewel, er moet zich in ons een ander kenvermogen ontwikkelen, omdenken, een volgende stap in de evolutie van het bewustzijn. AI en andere hedendaagse metafysisch idealisten komen tot hun inzichten via werkelijk open denken en gebruik van logica en ratio. Een westerse filosofische weg van kennis naar weten en mystiek die op en over de grens van wetenschappelijk bewijs en dus op transcendent gebied is belandt.
Men zou kunnen opmerken dat we van BK niet veel nieuws leren, alleen misschien een nieuwere jas waarin de oude wijsheid gekleed wordt. Met dat eerste deel van deze zin zou BK het zeker eens zijn. Over die nieuwe inkleding wil ik het nu wel even hebben. Die is werkelijk nieuw en van belang. In die zin, dat nu voor het eerst een wetenschapper en filosoof (hij heeft in beide een PhD) zich aan het werk zet om het materialisme, correcter genoemd het fysicalisme, onderuit te halen en er een weg bereid wordt in de wetenschappelijke wereld naar een niet-materialistisch paradigma. En dat is niet eerder gebeurd. Wel waren er wetenschappers die aan het materialisme twijfelden, het kritiseerden en bestreden. Ook de vroegere idealisten gingen tegen het materialisme in, de theo- en antroposofen deden dat, evenals hippies, new agers en kunstenaars. Ze faalden allen. Kastrup zegt; “You ’ve got to play it by the book”. Gebruik de uitgangspunten en regels van het materialisme zelf om het te bekritiseren en te ontkrachten. Dat had tot nu toe nog niemand gedaan. Daar komt nog bij dat je dan ook met een alternatief moet komen. Dat alternatief is BK’s Analytisch Idealisme, zijn hypothese van bewustzijn als primair paradigma van de werkelijkheid. Door deze alternatieve kijk, het andere perspectief valt het ‘harde probleem van het bewustzijn’, voor de wetenschap weg. Wat er dan vervolgens ook nog moet gebeuren is om de wetenschappelijke vondsten, vooral die van de quantum fysica te gaan verklaren vanuit dit nieuwe perspectief. Dit ten einde het materialistische paradigma en narratief te beëindigen. En dat is wat Bernardo Kastrup doet en zich zo (zonder dat bewust te (willen) weten) in de voetsporen schaart van HPB en andere vroegere uitingen van een spirituele impuls.
Een oproep
Dit is een essay in de ware betekenis van het woord, een probering, een persoonlijk verhaal over mijn gevoelens en gedachten bij het bestuderen van esoterische filosofie en analytisch idealisme. Ik schrijf dit met de hoop mensen te bereiken die middelbare, hogere en universitaire achtergrond en opleiding hebben. Ik bezit die achtergrond niet. Ik voel en zie alleen intuïtief dat dit van belang is. Vooral ook voor de huidige nieuw spirituele beweging. Wat BK doet is vanuit het materialistische wetenschappelijke denken middels daar geldende regels en manieren dat paradigma onderuit halen. Ik lees zijn boeken, kijk zijn video’s en dat is goede hersengymnastiek voor mij maar ik merk niet de juiste persoon te zijn voor dit werk. Dat kan beter en moet ook veel beter dan wat ik op dat vlak kan brengen. Het zou geweldig zijn als iemand, liever nog meerderen met een meer wetenschappelijke én esoterische achtergrond deze missie van spiritualiteit en wetenschap zouden willen aangaan.
De ondertaande verwijzingen kunt u kopiëren en dan plakken in een zoekmachine.
1) https://opensciences.org/about/manifesto-for-a-post-materialist-science
2) https://galileocommission.org/report/
3) https://www.essentiafoundation.org/
4) https://www.youtube.com/watch?v=X9MRsGiAaBw
5) https://nl.wikipedia.org/wiki/Perennialisme
Ad Rek
Reacties